6 Mayıs 2010 Perşembe

Sözcük Türleri 1 (Ders Notu)

İsimler (Adlar)
İSİM TAMLAMASI:
1.İsim tamlamalarının başına ve arasına sıfatlar girebilir.
Yaşlı adamın eski paltosu
Kırmızı lahananın yararları,
Ağabeyimin yeni gömleği
Arabanın yedek lastiği
Yeşilin bin bir tonu
Ağacın pencereye değen dalları
Hem sıfat hem de isim tamlamasının bulunduğu bu tür tamlamalara “karma tamlama” denir. Bunları zincirleme isim tamlaması ile karıştırmamak gerekir.
Serüven romanlarının okuyucusu : Zincirleme isim tamlaması
2.İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlananın yeri değişebilir.
Uzun çizgilere benzer yolu Kayseri’nin
Sesidir beni ayakta tutan, direncimdir annemin
3.Bazı tamlamalarda tamlayan söylenmeyebilir. Bunlar iyelik tamlamalarıdır.
Elbisesi bulundu. (onun elbisesi)
Ağabeyini gördüm. (senin ağabeyin)
Kitabımı okudum. (benim kitabım)
4.İsim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan birden fazla olabilir.
Türkiye’nin dünü ve bugünü
Dayımın ve halamın çocukları
5.Belirtili İsim Tamlaması ve Sıfat Tamlaması “-den/-dan” ekiyle yapılabilir.
Arkadaşlardan bazıları (arkadaşların bazıları)
Resimlerden birkaçı (resimlerin birkaçı)
Gönülden bağlılık (sıfat tamlaması)
Sıradan insanlar (sıfat tamlaması)
Kerpiçten ev (sıfat tamlaması)
6.Zamirler de tamlamalarda tamlayan ve tamlanan görevi üstlenebilirler.
Şunun şurası (zamir + zamir)
Bunların hangisi (zamir + zamir)
Onun kitabı (zamir + isim)
SIFAT TAMLAMASI
1. Takısız isim tamlaması, sıfat tamlaması olarak değerlendirilmektedir.
2. Tamlamanın neden yapıldığını ve neye benzediğini açıklar.
Taş köprü (taştan yapılmış köprü) Takısız İsim Tamlaması + Sıfat Tamlaması
Altın saat (altından yapılmış saat) Takısız İsim Tamlaması + Sıfat Tamlaması
Kiraz dudak (kiraza benzer dudak) Takısız İsim Tamlaması + Sıfat Tamlaması
Kalem kaş (kaleme benzer kaş) Takısız İsim Tamlaması + Sıfat Tamlaması
3. Sıfat tamlamasında isimlere nasıl, hangi, kaç ve kaçıncı gibi sorular sorulur.
Güzel çocuk (nasıl çocuk?), uzun yol (hangi yol?) beşer kişi (kaçar kişi?)
ADLAŞMIŞ SIFAT
1.Çekim eki alan her sıfat adlaşır.
2.Bir sıfat, cümlede sıfat görevi görmüyorsa adlaşabilir.
İhtiyar, özler dururdu geçmiş günleri
Sınıfın çalışkanı bu sınav sonunda belli olacak.
Birden başlayan sıcaklar, herkesi bunalttı.
3.Sıfatfiiller de sıfat tamlaması yapmadıklarında adlaşırlar.
Atı alan Üsküdar’ı geçti.
Gelen, gideni aratır.
BİRLEŞİK SIFATLAR
1.Kurallı Birleşik Sıfatlar: sıfat tam. +lı→isim
geniş salon + lu ev, uzun perde + li oda
2.Kurallı Birleşik Sıfatlarda yer değiştirme sonucu yeniden birleşik sıfat yapılabilir.
Salonu geniş ev, perdesi uzun oda
3.Belirtili İsim Tamlaması ile Birleşik Sıfat yapılabilir.
Sözünün eri gençler , işinin uzmanı öğretmen
4.Belirtisiz İsim Tamlaması ile Birleşik Sıfat yapılabilir.
Kayseri dokuması halılar
5.İkilemelerle birleşik sıfat yapılabilir.
Eski püskü giysiler, akıllı uslu çocuklar
6.Deyimler de birleşik sıfat yaparlar.
Gözü pek insanlar, eli açık adamlar
7.Fiilimsiler de diğer sözcüklerle yan yana gelerek Birleşik Sıfat yapabilirler.
Gözü dönmüş →katiller, elleri öpülesi →analar
KÜÇÜLTME SIFATLARI
Güzel-ce çocuk, küçü-cük işler, ufa-cık sorunlar, şun-cağız bebekler
PEKİŞTİRME SIFATLARI (M-P-R-S)
Yemyeşil, sapsarı, tertemiz, masmavi...
1.Kuraldışı olarak pekiştirme sıfatlarının arasına “e/a”, “me/ma” ve “ıl” sesleri girebilir.
Sapasağlam, çepeçevre, yapayalnız, sırılsıklam, çırılçıplak, darmadağınık, karmakarışık, paramparça
Pekiştirme sıfatlarının ikilemelerden farklı olarak bitişik yazıldığına dikkat edilmelidir.
2.İkilemeler de anlamca pekiştirme sıfatı yapabilirler.
Güzel güzel→ resimler (sıfat)
Güzel mi güzel→araba (sıfat)
Güzel güzel→konuştuk (zarf)
ZARFLAR (BELİRTEÇLER)
Zarflar; fiiller, fiilimsiler, sıfatlar ve zarflar olmak üzere dört farklı kaynaktan elde edilir.
Ağır ağır ↔ çıkacaksın bu merdivenlerden (zarf + fiil)
Sık sık ↔ gülmek ruh sağlığı için yararlıdır. (zarf + fiilimsi)
Çok ↔güzel bir yazısı vardı.(zarf + sıfat)
Sınava çok↔ iyi hazırlandık.(zarf + zarf)
DURUM ZARFLARI (NASIL? + FİİL / FİİLİMSİ)
Bir nefer, heyecanla ←seslendi arkadaşlarına.
Türk Ordusu, Kuzey Irak’ta hızla← ilerliyor.
NİTELEME SIFATLARI (NASIL? + İSİM)
Aşırı← sıcaklardan çamların çoğu kurudu.
Güzel ←günlere hasret kaldık.
ZAMAN ZARFLARI (NE ZAMAN)
İmkanlarım ölçüsünde her sabah spor yaparım.
Okula geldiğimde onunla karşılaşacağımı tahmin ediyordum.
NİCELİK (ÖLÇÜ-MİKTAR / AZLIK ÇOKLUK)ZARFLARI (NE KADAR?)
Büyük bir çaba harcayıp üç metre kadar atladı. (kadar: eşitlik)
Onun tüy gibi hafif bir çantası vardı. (gibi: eşitlik)
Öğretmenimiz daha güzel konuştu. (daha: üstünlük)
Daha sözcüğü ile zaman zarfı da yapılabilir. (henüz anlamında)
Kayseri’ye daha varmamışlardır.
En büyük insan, haddini bilen insandır. (en: en üstünlük)
Çok bilen pek çok yanılır. (çok /pek : aşırılık)
YER-YÖN ZARFLARI (NEREYE?)
Bir süre dolaştık ve içeri girdik. (zarf, yalın halde)
Bir süre dolaştık ve içeriye girdik. (isim, e halinde)
SORU SÖZCÜKLERİ
*Bir eylemin sebebini soran sorular soru zarfıdır. (neden, niçin, niye, ne)
Sabah sabah ne gülüyorsun? (neden-niçin / soru zarfı)
Çarşıdan bana ne aldın? (soru zamiri)
Ne tür yazılar yazıyorsunuz. (soru sıfatı)
Türkiye, Ermeni sorununu nasıl çözecek? (soru zarfı)
Öğretmeniniz nasıl bir insandır? (soru sıfatı)
*kim, hangi ve nerede sorularının türevleri soru zamiridir.
Bu soruyu hanginiz çözeceksiniz? (soru zamiri)
Kimler bu soruya doğru cevap verdi. (soru zamiri)
mi soru edatı, yükleme yakın olduğu için cümleye soru anlamı katmada etkilidir.
Nasıl bir çocuk olduğunu sana söyledi mi? (cümleye mi soru edatı, soru anlamı katar)
ZAMİRLER (ADILLAR)
KİŞİ ZAMİRLERİ (ben, sen, o, biz, siz, onlar + kendi)
Bu soruyu ben kendim çözdüm. (pekiştirme)
İŞARET /GÖSTERME ZAMİRLERİ (bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, ötedeki, yandaki...)
O benim milletimin yıldızıdır parlayacak. (işaret zamiri)
O, çok konuşmasının cezasını çekiyor. (kişi zamiri)
*İnsanlar için “o” işaret zamiri kullanılamaz.
“Bu taşındır.” Diyerek Kabe’yi diksem başına. (bu : işaret zamiri)
İŞARET SIFATI (bu + isim, şu + isim, o + isim)
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden (bu + isim)
BELGİSİZ ZAMİR
Bazıları bu konuya çok duyarsızlar.
Herkes soruları çözdükten sonra işaretlesin.
Birileri çıkıp olumlu şeyler söylemeli.
BELGİSİZ SIFAT ( bazı + isim)
Bazı insanlar, trafik kurallarına uymuyorlar.
Kimi çocuklar, ilgiye daha çok muhtaçtır.
İLGİ SIFATI (+ki)
Yarınki maç bizim için çok önemli.
Çevredeki insanlar, şaşkınlıklarını gizleyemediler.
İLGİ ZAMİRİ (+ki)
Arkadaşın arabası burada, benimkini getirmedim.
Kıbrıs’ın problemleri ile Türkiye’ninki paralellik gösterir.
İYELİK ZAMİRİ
Tut ellerimi bebek, tut biraz. (benim ellerim)
Evlerinin önü yoldur. (onların evleri)

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder