Kutadgu Bilig, iki Türkçe kelimeyle oluşturulmuş bir isim tamlamasıdır.Anlamı üzerinde iki görüş belirtilmektedir:"kutlandıran bilgi" -burada "kut" kelimesiyle "devlet"e dikkat çekilir. Diğer anlamı ise "mutluluk veren bilgi"dir,burada ise mutluluğun bu bilgilerden geçtiğine dikkat çekilir.Aslında ikisinin de aynı anlama çıktığını düşünüyorum: O zamanlar "kut" devlet yönetimi için temeldi,devlet adamı Tanrı'nın verdiği kut sayesinde devleti yönetebilme kudretine erişebiliyordu. Dolayısıyla bu bilgiler ona bu kudreti verecek,öğretecek ve "mutluluğa" eriştirecektir. Yani,"kut" devlet adamı için hem hükümranlık hem de mutluluk demektir. Esere gelecek olursak, Kutadgu Bilig, tahminen 1069 yılında Yusuf Has Hacip tarafından tamamlanarak, Karahanlı Devleti hakanı Tabgaç Buğra Kara Han'a sunulmuştur. Türk-İslam edebiyatının bilinen ilk Türk eseridir.Edebî bakımdan olduğu gibi dil bakımından da Hakaniye Türkçesi adı verilen lehçede yazılan ilk eserdir.Kitabın yazıldığı dil,konuşma dili değil,resmî yani yazı dilidir. Türk Edebiyatı'nda ilkler bakımından eserin yeri önemli yer tutar:
-Mesnevi türünden yazılmış ilk eser,
-İlk siyasetname örneği,
-Türk Edebiyatında İslamiyet'e Geçiş Dönemi sürecinde verilmiş olan ilk eser,
-Hakaniye Lehçesi ile yazılmış olarak bilinen ilk eser.
Eserde Türk kültürünün yanında İran kültürü etkisinde de kalınmış olduğu görülmektedir:Has Hacip'in eseri Firdevsî'nin Şehnâme'siyle aynı vezinde yazmış olması,bu görüşe kanıt olarak kimi kaynaklarda gösterilmektedir. Dil bakımından bakıldığında ise,eser iki farklı alfabe ile yazılmıştır: Uygur alfabesi ve Türklerin Araplardan etkilenmesi sonucu kullanmaya başladığı alfabe. Mesnevi şeklinde yazılmış olup,son bölümü kaside olarak kaleme alınmıştır.6299 beyit,173 dörtlük ile birlikte 13.290 dizeden oluşmaktadır.Dörtlükler, milli unsuru teşkil eder. Kitabın iki önsözü bulunmaktadır,eser ve yazar hakkında,yazılış amacı hakkında bilgi verir,şöhretini anlatır. Önsözler hem nesir hem de nazım olarak kaleme alınmıştır. Eserin içeriği hakkında... Saf dil kullanılmış olmakla birlikte kullanılan kelimeler dikkat çeker.İslam ve İran kültürü kokan eserde Arapça ve Farsça kelime sayısı yüzü bulur.Eserde İslamiyet'in etkisiyle kullanılmış olan kelimeler -helal, haram,sevap,günah,şükr, dua...- bulunmaktadır, fakat bir tane "Allah" kelimesinin geçmemesi de dikkat çekicidir.Bunun yerine Has Hacip,Türk geleneğinde kullanılan "Tanrı","Ugan","Bayat" kelimelerini kullanmayı tercih etmiştir."Peygamber" kelimesi yerine de yine Türk geleneğinden gelen "Yalavaç","Savcı" kelimeleri kullanılmıştır. Sonuç olarak,burdan çıkarılacak düşünce,büyük olasılıkla Has Hacip'in bu eserde Türk-İslam geleneklerinin sentezini yapmış olmasıdır.Eserdeki "Tengri Teala" (Tengri:Türkçe kökenli,Teala:İslam kökenlidir.) tamlaması bu fikri adetâ doğrulamaktadır. Neden "Dört"?... Kutadgu Bilig,söyleşi havasında,münazara niteliğinde yazılmıştır.Eser,"dört ana direk" üzerine kuruludur, dört ana kavram kişileştirilerek "dört kahraman" ortaya çıkartılmıştır.Dört karakter, sahnesiz bir tiyatrodaymış gibi,ikili konuşmalar yapmaktadır.
Karakterler:
Kün-Togdı (hükümdar): köni törü (Adalet)
Ay-Toldı (vezir): kut
Ögdülmiş (vezirin oğlu): ukuş (Akıl)
Odgurmış (vezirin kardeşi): âkıbet (hayatın sonu)
Bu dört kişi,eserde kendi aralarında konuşarak,kişi ve devlet hayatı ile sosyal hayatın düzeni için gerekli olan görgüleri,bilgileri ve "erdem"leri ortaya koyar ve bunların nasıl elde edileceğini söylerler. Amaç:ideal ve iyi bir toplum ve devlet hayatıdır.Okuyucu bu konuşmaları okuyarak ihtiyaç duyduğu ve onu "mutluluğa götürecek" olan bilgileri elde eder. Bu arada bir dipnot:Has Hacip'in "Ay Toldı" ve "Ögdülmiş" karakterlerinde kendini tasvir ettiği görüşü yaygındır. Eserde vurgulanan erdemler,bilgiler,sosyal hayat ve devlet hayatı,her ne kadar eser türlü kültürlerden etkilenmiş olsa da Türk kültürünün ve Türk yaşayışının sonucu olarak kaleme alınmıştır.İyiliğe yönelten sözler de tüm dinlerin eve felsefelerin sentezi olarak karşımıza çıkarılmıştır.
Eserin Önemi...
Eser,bulunduğu döneme dair pek çok ipucu verir,ayrıca istenen,ideal hayatın yaşanması için de ışık tutar.Her ne kadar Has Hacip bu eseri bir devlet adamına ithaf etmişse de,bir istek ya da emir üzerine yazılmış olduğunun bir kanıtı yoktur.Yaşadığı dönemde karşılaştığı devlet ve toplum düzeninin bozulması,bozulmaların nedeni ve tekrardan toparlanmanın anahtarları üzerine düşünülerek,"ideal"e ulaşmak için eleştiri olarak yazmış olması muhtemeldir.Eserin sonunda yer alan "Zamanın bozukluğunu ve dostların cefasını söyler." cümlesi bunu doğrular niteliktedir. Bu bakımdan Yusuf Has Hacip,ilk Türk eğitimcileri arasında da anılmaktadır. Geçmişle bağlantı kurularak ideal geleceğe ulaşma çabasının ve bilinen,pratikte yaşanan Türk geleneğinin "kitaplaştırılma" aşamasının sonucudur... Esere çeşitli milletler,çeşitli adlar vermişlerdir:
Çinliler....Edebü’l-Mülûk
İranlılar...Şehnâme
Turanlılar yani Türkler ....Kutadgu Bilig
Şair,eserin sonunda eserin yazılma sebebini açıklıyor ve dua ile bitiriyor. Eserin Diğer Nüshaları hakkında...
-Herat Nüshası:
Kutadgu Bilig’in ilk bilinen nüshasıdır. Arap harfleri ile yazılmış bir nüshadan Uygur harflerine çevrilmiştir. Hicri 4 Muharrem 843 tarihinde istinsah edilmiştir. Bu nüsha Fatih Sultan Mehmed Han devrinde, Uygur kâtiblerinden Abdürrezzak Bahşı için Fenârî oğlu Kadı Ali tarafından Tokat’tan İstanbul’a getirtilmiştir. Eserin bundan sonraki mâcerası karanlıktır.
-Fergana Nüshası:
Kutadgu Bilig’in en önemli nüshasıdır. Nüshayı bulan Fitret, Maarif ve Okutguçı mecmuasında hakkında umumî bir bilgi vermiştir. Nerede, ne zaman ve kim tarafından, kimin için istinsah edilmiş olduğu belli değildir.
-Mısır Nüshası:
Bu nüsha Kahire’de, Hidiv kütüphanesinin o zamanki müdürü Alman Moritz tarafından 1896 yılında bulunmuştur. Her üç nüshanın tıpkıbasımları Türk Dil Kurumu'nca yayımlanmıştır. Bu üç nüshanın karşılaştırılması ile meydana getirilen metin ve eserin günümüz Türkçesi'ne çevirisi, Reşit Rahmeti Arat tarafından hazırlanmıştır. Arat'ın hazırladığı karşılaştırmalı nüsha 88 bölümden oluşmaktadır. Baştaki 11 bölüm giriş, 74 bölüm asıl konu, son 3 bölüm de bitiriş bölümleridir. ...
Kutadgu Bilig'den...
Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur.
Bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir.
Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan, onları kullan ve uçup göğe çık.
Bir insan bütün dünyaya tamamen sahip olsa bile, sonunda dünya kalır; onun kısmetine ancak iki top bez düşer.
Bu dünya renkli bir gölge gibidir, onun peşine düşersen kaçar; sen kaçarsan o seni kovalar..
Büyüklük taslayan, kibirli ve küstah adam, tatsız ve sevimsiz olur; kibirli insanın itibari günden güne azalır.
Dâima iyilik yap ki, kendin de iyilik bul.
Hangi işe girersen, önce sonunu düşün; sonu düşünülmeyen işler, insana zarar getirir.
Fenalık cahillikten doğar, hastalıklar kötülükler hep aynı noksanlıktan ileri gelir. Fakat tedavi ile hastalara şifa verilebilir; terbiye ile kötüler iyi edilebilir; okumak yoluyla da bilgisizlere bilgi verilmiş olur.
İnsan süsü, yüz; yüzün süsü, göz; aklın süsü, dil; dilin süsü, sözdür. İnsanı dil kıymetlendirir ve insan onunla saadet bulur. İnsanı dil kıymetten düşürür ve insanın dili yüzünden başı gider.
Kötülük değersiz bir şey olduğu için, onu yapan da değersizdir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder