KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU DİYE BİR KURAL

Küçük Ünlü Uyumundaki en büyük problem bir kısım ders kitaplarında ve ÖSS ve OKS kitaplarındaki kısa tanımlamalar oldu. Küçük Ünlü Uyumunu "AEIİ" den sonra yine bu seslerin geldiği; aynı şekilde "OÖUÜ" den sonra yine bu seslerin geldiği yönündeki açıklamalar sıkıntıya yol açtı. Halbuki, bu sesleri ayırmalılardı. "a-ı", "e-i" eşleştirmesi ile düz ünlüler; "o-u", "ö-ü" eşleştirmesiyle de yuvarlak ünlüler verilmeliydi.
Bu yapılmayınca şimdi birçok öğretmen ve öğrenci, dilimize başka dillerden giren kelimeleri dahi Küçük Ünlü Uyumuna uygun zannediyorlar. Hatta bazı öğrencilerin defterlerinde öğretmenlerin verdiği örnekleri de şaşkınlıkla gördüm. Mesela "İstiklal", "aile" gibi kelimeler vardı. Bu örnekleri sorduğumda "aeıi" den sonra yine bu sesler geliyor, şeklinde bir cevap aldım. Bence bizim yapmamız gereken şey, hemen kolları sıvayıp A-I, E-İ ve O-U, Ö-Ü eşleştirmesiyle işe başlayıp bazı uyarıcı maddeleri yerleştirmektir.
1. Türkçede O ve Ö sesleri yalnızca ilk hecede bulunduğu için (-yor eki hariç) O ve Ö'nün bu açığını kapatmak üzere düz ünlülerden A ve E yardımına gelmektedir. O zaman yuvarlak seslerin durumu şöyle olmaktadır:
O - U -A
Ö- Ü- E
Düz ünlülerde durum değişmemektedir.
2. Türkçe olup Küçük Ünlü Uyumuna uymayan sözcükler sadece A'dan sonra U getirilen "hamur, çamur, yağmur, savunmak, avunmak, kavruk, havuç" gibi sözlerdir ve bunların da Anadolu halklarının dilinde "hamır, çamır, yağmır" şeklinde söylendiğine şahit oluyoruz. Yani bu durumun yazı diliyle ilgisi vardır.
3. Türkçe olmayan sözlerde bu kural işletilmemelidir. Mesela yukarıdaki örnekleri ders öğretmeninin vermemesi gerekirdi. Çünkü "aile" kelimesinde kelime başında iki ünlü yan yana gelmişti ki bu zaten Türkçeye uymaz. Ayrıca bu kelime Büyük Ünlü Uyumuna da uymuyordu. Böyle bir kelimeyi, kuralı yanlış anlaşıldığı için Küçük Ünlü Uyumuna uygun görmek büyük bir hataya yol açmaktadır.
4. Türkçe olup tek heceli ve birleşik yapılı sözcükleri de bu işten muaf tutmalıyız.
5. Ayrıca -ken, -layın, --gil, -ki, -mtırak, -daş/-deş gibi bazı eklerin de zaman zaman bu kuralı bozduğu görülürken -yor eki ise 1. maddedeki gerekçeye dayalı olarak bu kuralı her zaman bozmaktadır.
Sonuç şudur ki, bir kısım ders kitaplarında ve ÖSS, OKS türü kitaplardaki Küçük Ünlü Uyumu ile ilgili kural düzeltilmelidir.